O‘zbekiston Respublikasida xalqaro xususiy huquqni isloh qilish

2019-yilda O‘zbekiston Respublikasida fuqarolik qonunchiligini takomillashtirish konsepsiyasi qabul qilinib, unga muvofiq, mamlakatimizda amaldagi Fuqarolik kodeksini modernizatsiya qilish jarayoni boshlandi. Bu jarayon doirasida O‘zbekistonda xalqaro xususiy huquqni isloh qilish ham amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonlik mutaxassislar tomonidan Fuqarolik kodeksining VI bo‘limi “Xalqaro xususiy huquq normalari (kollizion normalar)ni xususiy huquq munosabatlariga qo‘llash” loyihasi ishlab chiqildi. Unda xususiy huquq xorijiy huquqiy tartibga solish munosabatlariga taalluqli huquqni tanlash qoidalarini tubdan qayta ko‘rib chiqish nazarda tutilgan. Maqolada qiyosiy-huquqiy, dialektik va rasmiy mantiqiy usullardan foydalangan holda, 62-bob “Umumiy qoidalar”ga kiritilishi rejalashtirilgan eng muhim o‘zgarishlar tahlil qilinadi. Eng muhimlari orasida: 1) Xalqaro xususiy huquq sohasidagi munosabatlarni tartibga solishning yagona moddiy (to‘g‘ridan to‘g‘ri) usuli ustuvorligini belgilash; 2) “Xalqaro xususiy huquqning asosiy tamoyillari” mustaqil normasini shakllantirish; 3) tomonlarning erk muxtoriyatini Xalqaro xususiy huquqning mustaqil prinsipi sifatida kiritish; 4) O‘zbekistonda yoki uning alohida hududlarida chet el huquqining eksterritorial qo‘llanilishi imkoniyatlarini kengaytirish; 5) ommaviy tartib to‘g‘risidagi izohni takomillashtirish; 6) bir nechta huquqiy tizimlarga ega bo‘lgan mamlakat huquqini qo‘llash uchun yordamchi (subsidiar) havola modelini ishlab chiqish. Loyihada taklif etilayotgan barcha o‘zgartirishlar O‘zbekistonning amaldagi reglamentini tubdan o‘zgartiradi. Agar ushbu o‘zgartirishlar qabul qilinsa, O‘zbekiston huquqiy jihatdan malakali, doktrinologik jihatdan asosli va zamonaviy xalqaro xususiy huquq qonunchiligiga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, loyihada o‘z aksini topmagan yoki zaruriy yangiliklar kiritilmagan qator masalalar ham mavjud. Xususan, quyidagilar zarur ko‘rinadi: 1) “chet el elementi” tushunchasiga aniqlik kiritish; 2) asosiy tushunchalar va atamalar lug‘atini ishlab chiqish va huquqiy jihatdan mustahkamlash; 3) “huquqiy baho berish”, “chet el huquqining mazmunini aniqlash”, “teskari havola” kabi institutlar tartibga solinishini takomillashtirish; 4) moslashish muammolari, o‘zgaruvchan nizolar, dastlabki va ikkilamchi nizolar masalalarini mustaqil normativ tartibga solishni ishlab chiqish. Maqola, umuman olganda, o‘zbek mutaxassislari tomonidan taklif etilgan konfliktlarni tartibga solish modeli xalqaro xususiy huquq rivojlanishining asosiy zamonaviy tendensiyalarini hisobga olganligi va tegishli qonunni tanlashning ancha moslashuvchan, lekin ayni paytda tomonlarning qonuniy manfaatlari juda aniq va bashorat qilinadigan qoidalarini o‘z ichiga oladi.